Rəşid Bərgüşadlı

 

İstirahət parkının yolkənarı hündür kolluğunun arxasına səhər saat səkkizdən xeyli adam toplaşmışdı. Hamı yerdə üzüstə uzanmış meyidin kimliyini bilmək üçün polisin gəlişini gözləyir, kimsə meyidi arxası üstə çöndərməyə cürət etmirdi. Bir qədər sonra təcili yardım və polis maşını hadisə yerinə çatdı. Meyidin həndəvəri qadağan lentiylə əhatəyə alındı, müstəntiq və ekspertlər hadisə yerinin müayinəsinə başladı. Polislər meyidi çöndərəndə məlum oldu ki, mərhum hər gün bu parkda səhər qaçışlarıyla müntəzəm məşğul olan ingilis dili müəllimidir. Onu tanıyanları bir sual düşündürürdü, – “Heç kimsəylə işi olmayan, kimsənin toyuğuna “kiş” deməyən bu adamı kim öldürə bilər görəsən?”. Mərhum boğularaq öldürülmüşdü – boğazında kəndirin izi aydınca sezilirdi. Hal şahidləri ayırd edildi, hadisə barədə versiyalar düşünüldü və yerindəcə şahidlərin ilkin dindirilməsi aparıldı. Şahidlərin hamısı, – “Biz meyidi elə sizin  gördüyünüz şəkildə tapmışıq və dərhal polisə xəbər vermişik” – deyirdilər. Prokuror, – “Canini tapmaq çox qəliz olacaq...” qənaətindəydi. Onsuz da son iki cinayətin – biri oğurluq, biri isə hədə-qorxu gələrək soyğunçuluq hadisələrinin üstü hələ də açılmadığına görə şəhər meri tərəfindən kifayət qədər təzyiq altındaydı. “Bu da üçüncüsü..!” – deyə öz-özünə mızıldanırdı. Bu arada müstəntiq yaxınlaşdı:

– Cənab prokuror, bir nəfər hadisəni uzun-uzadı təsvir edib durur. Ağıldankəmə oxşayır. Adamın heç səbri də çatmır ki, qulaq assın – çənəsinin altına salmağa adam axtarır. Amma israr edir ki, meyidi ilk görən o olub.

Prokuror:

– Gətir bura...

Müstəntiq, 58-60 yaşlı bir kişinin qolundan tutub prokurora tərəf dartırdı. Başında idman papağı, əynində  idman şalvarı vardı. Malamut cinsindən olan itin xaltasını əlində tutmuşdu.  Devikmişdi. Elə hey üyüdüb tökürdü, – “Mənə tərcüməçi olub köpəyoğlu! Mən bu iti canım qədər istəyirəm. Onu körpəliyindən böyütmüşəm! Gör bir danışdığı sözə bax sən..!”

Prokuror:

– A kişi niyə hirslənmisən belə, bir hövsələni bas görək...

– Sən ağıllı adama oxşayırsan, de görüm ingilis dilində “dik” nə deməkdir?

– Mən hardan bilim a kişi, tərcüməçi zadam..!

– Bax bilmirsən, dilini sənin kimi soxsun qarnına!

– Bura bax hey, bir az mərifətli danış, sən prokurorla danışırsan! De görüm ölən adamı tanıyırdın?

– Onu burda tanımayan var ki! Əlfəddin müəllimdir da.

– Onu ilk görən sən olmusan deyirlər...

– Hə. Hələ xeyli söhbət də etmişik bu səhər...

– Di danış görək, ancaq qısa və konkret elə.

– Eliyim də... Mən hər səhər bu parkda itimi gəzdirirəm. Bu elə-belə it deyil ha..! Bu cinsə alyaska malamutu deyirlər. Bu itin anası canavar olub. Hələ bunu körpəykən mənə gətirəndə zavallının gözləri  təzəcə açılmışdı. Ona düz üç ay mən əmziklə süd vermişəm. Öz balam qədər sevirəm bu iti. Adını Dik qoymuşam – mənimlə bir şirkətdə işləyən şotlandiyalı Dik Marşalın adını. İndi Dikin altı yaşı var. Bu itlər azadlığa çox həris heyvanlardır. Adam kimi dil bilirlər. Di gəl üstünə acıqlandın var ha, bir həftə səni dindirməyəcəkdir.

Prokuror:

– A kişi...

– Qulaq as, mərifətin-qanacağın olsun, adam prokuror olanda nə olar... Hə, bu küçüyü mənə gətirən dostum  danışırdı ki, bu itin atası bir çoban iti olub. Təsəvvür edirsən heç, atası çoban iti, anası isə yalquzaq olub bunun..! Atasının rəngi qara olduğundan sahibinin arvadı bir gün, – “Hər səhər qabağıma çıxır bu bəduğur qara köpək. Qabağıma da çıxdısa, həmin gün işlərim düz gətirmir” – deyib təpiklə vurub qıçını sındırıb zavallı itin. Yaxşı cins it olduğundan məhlədə axsayan bu iti bir çoban görür və onu sahibindən istəyir. Arvad heç kişisinin razılığını da gözləmədən iti çobana peşkəş edir. Çoban da iti götürüb özüylə aparır...

– A kişi, mərhumun üstünə gəl...

– Mərhumun atasına lənət! Sən gerisinə qulaq as...

Prokuror müstəntiqə bozarıb dilinin altında onun qulağına pıçıldadı, – “Rədd elə bu çərənçini burdan, bu zır dəliymiş ki...”. Müstəntiq kişinin qoluna girdi, – “Daha bəsdir ağsaqqal, gedə bilərsiniz...” – dedisə də, kişi, – “Siz necə polissiniz, bəs caninin kimliyini öyrənmək istəmirsiniz!? Mənim polisim məni belə qoruyurmuş..!?”.

Prokuror:

– Kişi get, səninlə çənə döyməyə həvəsim yoxdur. Allah köməyin olsun, itini sənə çox görməsin, itinlə xoşbəxt yaşa... Adı nəyidi itin?

– Dik.

– Hə, Dikindən muğayat ol. Get.., itinə də buruntaq tax ki, camaatı qapmasın.

– Tərbiyəsiz tüklü hərif!

Prokuror kişinin üstünə yeridi:

– Mənə deyirsən!

Müstəntiq şəhadət barmağının ucuyla bakenbardına dirənib “eşdi”, yəni, – “başdanxarabdır, fikir verməyin” – dedi.

Prokuror müstəntiqə:

– Rədd elə onu burdan!

Müstəntiq kişini dartdıqca, kişi də prokurora tərəf dartınır və bağırırdı:

– Səndən şikayət etməsəm, anamın südü mənə haram olsun! Sən bir qətl hadisəsinin üstünü ört-basdır edirsən. Şahidi dinləmirsən! Onun necə öldüyünü məndən dəqiq bilən yoxdur...

Prokuror arxasını ona döndərib meyidə tərəf çöməldi. Kişinin bağırtısına hamı diqqət kəsilmişdi, qıraqdan baxan  – elə bil ölən bu kişinin əziziydi və onu meyidə yaxın düşməyə zorla imkan vermirdilər:

– Dikin atasında olan insaniyyətlik səndə olsaydı, insanlara qarşı it kimi davranmazdın! Ay camaat eşidin, bu itin atası çolaq bir çoban iti olub. Günlərin birində sürüyə nəfsini salmış bir yalquzağa aşiq olub...

Prokuror müstəntiqin üstünə bağırdı:

– Rədd elə bu dəlini burdan dedim sənə! Qoymaz ey işimizi görək!

Kişi:

– Sənin gördüyün işin içinə mənim itim “kaka” eləsin! Səndəki baş deyil, şlyapa qoymaq üçün asılqandır!

Prokuror bu dəfə polis nəfərlərinə çımxırdı:

– Nə gözünüzü döyürsünüz qoyun kimi, rədd eliyin bu axmağı burdan..!

Polislər kişiyə yaxınlaşmaq istəyəndə kişi müstəntiqin qolları arasında sallandı – deyəsən hirsindən, ya da qorxusundan bayılmaq üzrəydi. Polislər onu yaxınlıqdakı skamyalardan birində oturdub plastik qabda su təklif etdilər. Kişinin halı deyəsən əməlli-başlı pisləşmişdi. Polislərdən biri onun yanında qaldı:

Polis nəfəri:

– Adın nədir dayıcan.

– Arizdir başına dönüm...

– Niyə hirslənirsən dayıcan, fikir verməginən, prokurordur da. İki gündür gözünə yuxu getmir – gah o oğru, gah bu qatil, indi də bu qətl hadisəsi – qınama yorğunluqdandır.

Ariz kişi qurumuş dodaqlarını yalayıb yazıq-yazıq polisə döndü:

– Ay başına dönüm, axı mən ona acı nə dedim ki, it kimi üstümə hürür camaatın içində? Qətli məndən başqa burda görən yoxdur axı... Bu itim ki var ha...

Polis nəfəri:

– Danışın, siz itinizdən mənə danışın, mən də itləri sevənəm. Di eşidirəm...

Ariz:

– Bir şotlandiya şirkətində işləyirdim. Təhlükəsizlik şöbəsinin rəisi bir dostum vardı, adı Dik Marşall idi.

– Hə orasını bayaq eşitdim.

– Qulaq as..! İtin valideynlərini də tanıyırsan.

– Hə. Atası qara çoban iti, anası isə yalquzaq olub.

– Ay sağ ol. İtin atası çolaq olduğundan əvvəlki gücünü, gümrahlığını itiribmiş. Ancaq o qədər irıxdın imiş ki, canavarlar onun vahiməli zəhmindən sürüyə yaxın dura bilmirmiş. Ancaq bir dişi yalquzaq hər gün bir addım yazıq-yazıq, ehtiyatla, bir gözü itdə olmaqla sürüyə yaxınlaşıb özünü günə verirmiş. Yalquzaq uzaqdan o qədər nazlanırmış ki, axırda itin bu dişi canavara gözü düşür. Çoban bir gün qoyun kəsib içalatını itə tullayanda, it içalatı ağzına alıb yalquzağa aparır. Amma canavar itin qorxusundan durub uzaqlaşırmış. Lakin, it ağzındakı əti canavarın bayaq uzandığı yerə qoyub geri qayıtdıqdan sonra,  canavar gəlib itin gətirdiyini yeyir və daha da nazlanır, hey quyruq bulayıb qəzilənir .  Günbəgün canavar itə daha da yaxınlaşır. Axırda it gününün çoxunu sürüdən aralıda, çobanın gözündən uzaq yerdə bu nazlı canavarla gəzib əylənir, qaçdı-tutdu oynayırlar. Eşq, allahın bütün məxluqata göndərdiyi bir bəladır – itlə canavar bir könüldən-min könülə bir-birinə aşiq olurlar. Və aralarında o şeytan vəsvəsəsi deyilən şey baş tutur. İndi it öz sevgilisinin yelinləyən vaxtında ona gah sürünün arasından sığırçın, dovşan tutub aparır, gah da çobandan aldığı tula payının hamısını sevgilisinə daşıyırmış. “Eşqin gözü kordur” – deyirlər, bir gün it həddini aşır və sürüdən bir qoyunu boğub canavara aparır. İki sevgili qoyunu ləzzətlə yediyi yerdə çoban bunların üstünə çıxır. “Nə yemisən?” –“Turşulu şilə” – çoban əlinə tüpürüb çomağı alır əlinə, iti o ki var döyür. Yalquzaq da bu acı mənzərəyə uzaqdan baxıb hürkmüş halda ulayır, Allahdan kömək diləyirmiş. Çoban iti öldürüb meyidini ağacın budağından asır. Bu da kor zinanın cəzası... Yazıq it elə düşünürmüş ki, – “Bunca illər sahibimə sədaqətlə qulluq etmişəm, yəqin ki, bir xəstə qoyuna görə çoban qardaş sevgimiz xatirinə məni bağışlayar”... Axı zavallı hardan bilsin ki, insanlar it kimi düşünməyi bacarmırlar!!! – bu axırıncı cümləni prokuror da eşitsin deyə lap ucadan söylədi.

 – Hə... Yazıq canavar, sürü bu yerlərdən gedəndən sonra kəsdirirmiş sevgilisinin meyidinin yanını. Axşamdan səhərədək – ta çoban buralara gələnədək iki gün yorulmadan ulayıb dururmuş. Axırda sizin bu prokuror  xislətli çoban məsələdən agah olur və itin cəsədini ağacdan açıb torpağa basdırır. Sonrakı günlər də çoban yalquzağı itin məzarı başında görüb cin atına minir. Və günlərin bir günü gəlib görür ki, məzarın üstündə üç canavar balası mışıl-mışıl uyuyur. Həmin vaxt mənim dostum da təsadüfən buralardan keçirmiş. Çoban ona hər şeyi danışanda, dostum, mənim it sevən olduğumu xatırlayıb küçüklərdən birini mənimçün gətirir. Ta o gündən bu faciəli sevginin canlı yadigarı mənim ən sevimli dostum və əzizimdir. Başqa itlər kimi hər yeməyi yemir bu. Gərək əti qaynadasan, ya da xüsusi it yeməkləri verəsən. Yoxsa çiy ət, kababın sümükləri Diklik deyil. Elə kaprizləri var ki, saymaqla qurtaran deyil. Hər səhər onu bu parka gəzdirməyə çıxarmasam, qapını cırmaqlayıb durur. Dik mənim qardaşımdan da əzizdir mənə. Bu dünyada tək olanım bu itdir. Sən bilmirsən, ingilis dilində “dik” nə deməkdir?

– Vallah ingilis dilindən-filandan başım çıxan deyil, bircə rusca az-maz qırıldadıram. Amma itləri sevidiyimə söz ola bilməz. Bizdə polisdə bir kinoloq vardı, itləri əhliləşdirməklə məşğul idi...

– Rejissor idi?

– Yox ey, kinoloq – itə baxana kinoloq deyirlər.

– Hə..! Birinci dəfədir eşidirəm. Bu ingilis dili lap çayır kimi alıb ağzına bu məmləkəti. Bir yönlü də dil ola... Bircə bilirəm ki, “bəd” sözü onlarda da, bizdə də elə bəddir – pis deməkdir.

– Hə, qoy bir az da həmin o kinoloq dostumdan danışım. Adı Bədirxan idi. Bir gün yuxarıdan göstəriş gəldi ki, küçələrdəki kimsəsiz itləri öldürmək lazımdır – quduzluq yayırlar. Rəisimiz hamını yığıb hərəyə bir tüfəng verdi, – “Küçədə nə qədər it görsəniz hamısını güllələyib dalda bir yerdə yığıb yandırın!”. Bədirxanın da günü itlərlə keçdiyindən, silahı rəisə geri verib dedi, – “Cənab mayor, mən qardaş qanına əlimi batıra bilmərəm. İtlər insanın ən yaxın dostudur, qoy sanitar-gigiyena idarəsi xəstə iti tapıb müalicə eləsin. Əgər bir itdə quduzluq varsa, daha niyə yüzlərlə günahsız itin canını almalıyıq ki? Deyirsiniz indi şəhərin küçələrində qardaş qırğını düşsün...!”. Amma itləri qırdıq. Bədirxan itlərin meyidinə baxanda hönkürtüylə bağırdı, – “Allah sizin ölümünüzə fərman verənin balasını sizin gününüzə salsın!”. İtlərə bir ağu deyirdi ki, heç yaxın bir əzizi ölsəydi belə ağlamazdı. Bizim hamımızı qatil kimi görürdü. Axırda bizə nifrətdən daxili işlər orqanlarından öz ərizəsiylə təxris olundu. Bax belə... İndi görürəm ki, siz də maşallah it həvəskarısınız...

Ariz:

– Gör sən allah, nə insan adamıymış... Biri birinin halını soruşanda deyir ki, – “İt kimiyəm!”, –  heyif deyil it kimi olmaq..? İtlərin qətlinə fərman verənlər yaxşıdır, yoxsa günahsız qurban gedən itlər? Məncə itlər min dəfə yaxşıdır. Mən yüz belə prokuroru mənim Dikimin bir dırnağına da dəyişmərəm – yenə səsini ucaltdı.

– Nə yapışmısan ey prokurordan, burax getsin. Amma, dayıcan, dedilər qətli ilk görən sən olmusan, bu doğrudur?

– Hə. Qoydu ki, ağzımı açım sənin bu hind toyuğuna oxşayan prokurorun!

Prokuror çevrilib acıqla Arizə baxdı, – “Sən hələ getməmisən! İşin-gücün yoxdur sənin!?” – kişinin üstünə çımxırdı.

Ariz:

– Parkı bəlkə atan tikdirib! Sən meyidini qurcala! – sonra üzünü polisə çevirib söhbətinə davam etdi,– hə bala, bu gün də iti gəzdirməyə çıxarmışdım. Parkı iki dəfə gəzib bir az dincimi almaq istəyirdim. Oturdum bax bu skamyada. Bu heynidə Əlfəddin gəlib çıxdı. Hər dəfə ordan-burdan şirin söhbət edərdik. Ancaq bu dəfə məndən soruşdu ki, – “Çox təmizkar itiniz var, lap canavara oxşayır”. Mən də itin sənə danışdığım bütün tarixçəsini Əlfəddinə danışdım. Soruşdu ki, – “İtin adı nədir?”. Dedim ki, – “Dik”. Kişi uğunub getdi, elə bil başına birdən-birə hava gəldi, ya da kişini cin vurdu. Matım-qutum qurumuşdu. Özünə gələndə soruşdu ki, – “Qonşu, bu nə addır qoymusan zavallıya!”.

– Nədi ki..?

– Ay qonşu, sən allah hardan ağlına gəlib bu adı itə qoymaq, bir yönlü ad tapa bilmirdin?

Dostum Dik Marşalldan da söhbət elədim. Lap uğundu getdi. Bilirsən mənə nə dedi? Dedi ki, – “Sən bilirsənmi ki, ingilis dilində “dik”, biz kişilərin cinsi orqanının adıdır?”. Cin təpəmə vurdu.

– Yekə kişisən, ziyalı adamsan, danışığını bil. Səhər-səhər içmisən yoxsa..!

– Quran haqqı düz sözümdür.

– Zayıllama! Baxmaram aramızdakı haqq-salama səni rüsvay edərəm. Məni təhqir etmək hardan ağlına gəlib səhər-səhər!

– İnanmırsan, kimdən istəyirsənsə soruş... – yenidən əlini əlinə vurub qəşş elədi. Zavallı itim sanki başa düşmüşdü təhqir olunduğunu – yazıq-yazıq gözlərini mənə zilləyib baxdı. Elə bil, – “Qoyun kimi nə gözlərini döyürsən, necə namusun götürür mənim – dostunun rəzul günə qalmağına, təhqir edilməyinə!” – deyirdi. Gülməkdən qarnını qucaqlayıb əyilib-qalxanda sifətinə yağlı bir sillə çəkdim. Yanağını tutub yerində qurudu.

– Xətrinə dəydimsə bağışlayın qonşu, amma həqiqətən ingiliscə “dik” kişi cinsiyyət orqanına deyirlər.

– İt oğlu it, – deyib ikinci silləni də dartdım həmin yanağına. Kişi də ayağa durub döyüşkən hind toyuğu kimi döyüş vəziyyəti aldı:

– Siz deyəsən ağlınızı itirirsiniz ha..! Bir itdən ötrü bu qədər irəli getməyə gərək varmı?

– Tez ol itdən üzr istə! – dedim.

– Nə!!

– Üzr istə itimdən!

– Səni deyəsən it dişləyib ha! Get işinin dalınca a kişi!

Nə başını ağrıdım, o dedi, mən dedim, axırda əlbəyaxa olduq. İtin xaltasını kişinin boynuna dolayıb sıxdıqca sıxdım. Özümə gələndə bir də gördüm ki, kişi keçinib.

Polis devikmiş halda ucadan:

– Siz nə danışırsınız, onu siz öldürmüsünüz..!

Söhbətin bu hissəsinə prokuror da eşidib qulaq kəsildi.

Ariz:

– Hə. Mən öldürmüşəm...

Prokuror onlara yaxınlaşıb soruşdu:

– Bizimlə məzələnirsən?

Ariz:

– Sən haranın tulasısan ki, səninlə məzələnim!

Prokuror:

– İndi sən qotur bir itin adını “dik” adlandıracaqsan, kimsə sənə bunun tərcüməsini başa saldığına görə boğub öldürəcəksən!?

– Qotur sənin atandır! Bu it gündə iki dəfə çimir. Sən isə görürəm son bir ayda su üzü görməmisən – küçə itlərinin iyini verirsən!

Prokuror yaxındakı polis nəfərlərinə çımxırdı, – “Nə gözlərinizi döyürsünüz ədə, basın bunu maşına!”. Polislər Ariz kişinin qollarına girib maşınlarına basanda zavallı Dik məlul-məlul sahibini izləyirdi. Ariz itinə, – “Hə Dik, gəmir bu it balasını!” – dedisə də, it bir prokurora, bir də sahibinə boylanıb durmuşdu. Prokuror meyidi əhatəyə almış adamlardan soruşdu:

– Bu Dikin sahibini tanıyan varmı aranızda?

– Mən qapıbir qonşusuyam, – bir ahıl qadın qabağa çıxdı.

Prokuror:

– Bunun ağlı başındadır, yoxsa “devit-be ”dir?

Qadın:

– Vallah bir axmaq hərəkətini görməmişik. 12 ildir qonşuyuq, tam normal adamdır...

Prokuror polis maşınının arxa pəncərəsindən itinə yazıq-yazıq boylanan Arizə dedi, – “Get. İtinə yönlü ad qoymayan çobanın dərisinə saman təpib ağacdan asmaq lazımdır”. Arizi polislər apardı. Diki isə bayaqkı polis ipindən tutub saxlamışdı. Arizlə bayaqdan söhbət edən polis prokurordan soruşdu:

– Yoldaş prokuror, bəs bu iti neyləyək?

Prokuror:

– Adını dəyişib idarənizə təhvil verin!

Təcili yardım maşını meyidi götürüb gedəndən sonra adamlar dağılışdılar. Müstəntiq prokuroru yanladı:

– Görəsən, o şoğəribin adına  ingiliscə doğrudan dik deyirlər?

– Yox əşşi bir! İngilis kimi ağıllı millət də murdar bir şeyi itinə ad seçər? Gicbəsər manyakın biridir da, deyir, siz də inanırsınız... Mən özüm neçə kinolarda Dik adlı adam gör-müşəm. Yox, rəhmətlik zarafat etmək istəyib, bu da qansızın biriymiş, boğub öldürüb yazığı...

Müstəntiq:

– Vallah bəlkə də mərhum düz deyirmiş, bu ağıllı saydığımız ingilisin bir qiymətli şeyi varsa, o da barmağıdır – “ingilis barmağı” – yəni siyasəti. Qalan namus, qeyrət məsələlərində sən deyən diqqətcil millət deyillər. Kim bilir, bəlkə, üzlərini bir-iki dəfə ağ elədiyindən oğlunun adını Dik qoyan bir ingilis də varmış..?

– Sən də zəhləmi tökmə. Başım çatlıyır, gedək bir pivə içək. Axır ki, bir cinayətin üstünü aça bildik... Dikin tərcüməsini isə prokurorluqda öyrənərik – otağımda lüğət olmalıdır.

– Pah atonnan kişidə it qıscanclığına bax ey...

– İt yox, canavar qısqanclığıdır! Gicbəsər, bizə it deməyinə bir bax...